En 1986 morría na Fontaneira (Concello de Baleira) Florencio López Fernández, máis coñecido polos apelativos de “Florencio da Fontaneira” e “Cego dos Vilares”. Pasou toda a súa vidade desde neno percorrendo feiras e romaxes da contorna da montaña luguesa, cantando romances da súa autoría acompañándose dun violín que aprendera a tocar bantante ben, por certo, cun músico.
Moitos deses romances están recollidos na obra antolóxica “Cantos, Coplas e Romances de Cego”, da autoría de Xosé L. Rivas Cruz e Baldomero Iglesias Dobarrio, editado por Ophiusa. Florencio, “como todos os seus compañeiros no mester da xograría eran fistores, parrafeantes, sermoeiros e hábiles cantores que poñían ao día a toda comunidade cos acontecementos de influenza, por medio de composicións – xeralmente en verso e anónimas- de extensión variable”. Así definen no prólogo do libro a aquelas persoas con escasos medios de vida.
Os máis deles facíanse acompañar por unha persoa que os axudaban a moverse nas súas viaxes. Valéndose dun cartel con viñetas nas que secuenciaban a historieta e das coplas que vendían procuraban o seu sustento . Logo de escoitalas, os que as mercaban levábannas para amosárllelas aos parentes e conveciños e recitalas. Os relatos desas coplas eran, nalgúns casos, sucesos escabrosos referidos a crimes. Pero outros eran relatos máis lúdicos, moi do gusto popular.
Para coñecer a biografía do “Cego dos Vilares” é recomendable tamén a lectura da biografía que publicou o musicólogo Pablo Quintana, que ademais leva un disco adxunto.
Imitando a utilización deste medio de transmisión oral púxeno en práctica eu con notable éxito en varias ocasións durante os anos que fun funcionario de cultura e lingua no concello de Redondela. Lembro que coa colaboración de coñecidos actores percorrendo o recinto da feira cantando e divulgando coplas alusivas ás medidas sanitarias acadaramos os obxectivos que pretendiabamos. Noutra ocasión fixémolo para escorrentarmos os carteiristas que facían das súas ripándolles os moedeiros ao descoidados. Tamén a Asociación de Amigos do Couto Mixto, contando coa inmellorable escenficación do “cego” Antón Durán “Morris”, conseguíu divulgar a historia daquel territorio independente na raia seca. As coplas correron de man en man das xentes da fronteira.
A Asociación de Funcionarios para a Normalización Lingüística de Galicia, en colaboración co Concello de Baleira e o colectivo “Egeria” renderanlle unha homenaxe a Florencio no cemiterio da Fontaneira, o próximo día 12 ás 12:30 horas, colocando no seu nicho unha lápida en lingua galega, que o identifique como un personaxe que contribuíu a acrecentar o noso patrimonio cultural : “Foi transmisor oral da nosa cultura e lingua nos escenarios naturais das feiras e romaxes. Xograr popular de memoria imperecedeira”.
Convócase a homenaxe ao abeiro do Día da Restauración da Memoria Lingüística de Galicia, unha iniciativa que quere identificar a memoria dos defuntos coa lingua na que se expresaron e utilizaron en vida cos familiares e veciños. Consideramos un anacronismo cultural e unha desconsideración cos defuntos que foron galegofalantes que se lles inmortalice a súa memoria nun idioma que endexamais falaron. Feito que se agrava aínda máis cando as funerarias, co silencio dos familiares, espallan esquelas anunciando os falecementos nun idioma que nin o defuntos nin os chamados a participaren nos acto funerarios tiñan como lingua común.
Os concellos teñen a obriga por mandato legal de fomentaren o uso da lingua galega en todas as ordes da vida social nos territorios respectivos. De aí que debesen desenvolver accións con carácter pedagóxico para reconducir estes anómalos comportamentos.
É obriga de todos os que os sobrevivimos, honrar a memoria dos defuntos que foron fieis a unha cultura e lingua. A indiferenza non é un bo patrón de conduta. O poeta Ramón Cabanillas expresou este desexo con acaidos versos: “Galegos, agora e sempre, na vida e na morte. Sempre galegos!”. Memoria eterna para Florencio da Fontaneira.
