Faro de Vigo – Ás voltas coa memoria

Xosé González Martínez
Xosé González Martínez

Escoitei falar por primeira vez de Pepe Velo nas reunións familiares. Como non podía ser doutra maneira, pola miña párvula idade, limitabame a escoitar. El ía no medio dos relatos sobre a guerrilla e o intento fallido de asaltar os polvoríns da ETEA (Escola de Trasmisión Eléctrica da Armada) situada en Ríos, na miña parroquía de Teis. No que participaran dous veciños meus, Luis Quintas e Silvano Collazo, este último vivía ao carón do meu domicilio. Era chófer dos camións-cisterna da Campsa, e formaba parte da rede de axuda á resistencia antifranquista como enlace, traendo e levando recados ou trasladando a guerrilleiros na cabina do camión no itinerario que facía de Vigo á Estrada. Por mor destas actividades pasou algún tempo no cárcere.

O secuestro do ‘Santa María’ en xaneiro de 1961 conmovera á opinión pública mundial, pero á galega en particular. Naquela viaxe viñan de volta moitos emigrantes galegos. Anos despois, coido que en 1965, Luís Noia convocounos a un pequeno grupo de amigos na Asociación Cultural de Vigo para proxectarnos unhas secuencias gravadas co seu tomavistas naqueles que el rodara no barco, cando regresaba da emigración. Nelas mirabase a un xentío da pasaxe apiñada arredor de Pepe Velo aregándoos. Pero as que máis me impresionaron foron as das negociacións entre os altos mandos da mariña norteamericana e a dirección do DRIL, no que Pepe Velo parecía levar a voz cantante. Dixeranos que as intervencións de Pepe Velo foran feitas en galego e traducidas ao inglés por un dos membros do comando. Mágoa que a película non tivese son para podelo confirmar. Pero sempre me fiei da palabra de Luís.

Xa a comezos da década dos anos oitenta procurei retomar os fíos daquela historia e a través de Castor Velo, irmán de Carlos, o cineasta que vivía no exilio mexicano, conseguín a dirección de Víctor Velo, fillo do noso admirado heroe, que vivía en Sâo Paulo e que tamén formara parte dos vintecatro membros do comando do DRIL. Envioume unha morea de fotocopias valiosísimas de documentos inéditos para poder reconstruir a biografía do seu pai, e nomeadamente dos referidos aos preparativos e execución do secuestro, entre eles os partes diarios emitidos pola Dirección Xeral do Dril que estaban asinados polo co-director xeral, Carlos Junqueira de Ambía, nome de guerra de Pepe Velo, en lugar preeminente, e máis abaixo as sinaturas dos outros dous membros do triunvirato: Henrique Galvao e Jorge de Sotomaior, seudónimo de José Fernández,outro galego da Pobra do Caramiñal.
Como eu non atopaba vagar para poñerme a escribir o relato daqueles feitos, decidín enviarlle a documentación recibida ao amigo Antón Piñeiro, trasladándolle o encargo de escribir a biografía para unha colección delas que eu dirixía nunha editorial. Mentres tanto, conseguín que o Suplemento Cultural do Faro de Vigo (5 abril 1986) lle dedicase un número monográfico. Foi a primeira vez que a figura de Pepe Velo tivo un tratamento rigoroso no intento de restaurar a súa memoria. Inmediatamente despois propúxenlle ao recén nomeado director do Centro Rexional de TVE en Galicia, Alexandre Cibeiro, a difusión da fita de Luís Noia nunha hora de moita audiencia.
Desde entón tense escrito moito sobre Pepe Velo. O colectivo Galeguizar Galicia (www.galeguizargalicia.gal) foino homenaxeando sucesivamente colocando unha placa conmemorativa no edificio onde vivíu, erixindo un monolito en Melgaço realizado pola Escola de Canteiros da Deputación de Pontevedra, e un busto no espolón de Celanova, a súa vila natal, coas colaboracións inestimables da Secretaría Xeral de Política Lingüística e Concello.
Grazas ás accións descritas, Pepe Velo xa é máis coñecido, aínda que cómpre dicilo,coa indiferenza dos que nunca reivindicaron a súa memoria, como tampouco a de Arturo Noguerol, cuxo cadáver aínda está hoxe nunha gabia ou monte descoñecidos. Polo que se ve, para os nacionalistas/galeguistas hai vítimas de primeira, de segunda e terceira categoría.
Estes días co gallo do 60º aniversario do secuestro do ‘Santa María’, alguén quere, desacertadamente, deslocalizar a memoria de Pepe Velo da súa vila natal, entregando documentos non publicados a outra institución pública.

Previous articleGalicia Digital – Almanaque agrícola ZZ
Next articleGalicia Digital – Bandos municipais