Luís Manuel García Mañà
O esquecenmento en si mesmo é unha ferramenta que axuda a agochar moitas inxustizas.
Hai quen o emparella coa morte, esquecer é morrer. Aquí estou a referir ese esquecemento que se practica como forma de mergullar decisións inxustas, desprovistas de lóxica e que obedecen a intereses inconfesables. Así aconteceu hai agora cento cincuenta anos, cando mercé a un instrumento xurídico internacional, o Tratado de lindes entre españa e Portugal, se acordou a desaparición dunha realidade histórica que tiña o seu alicerce a mediados do século XII, mentres estaba a xermolar o novo reino lusitano. Ao longo de sete séculos viviran os veciños de tres pobos estremeiros —entre as terras galegas do Val do río salas e as portuguesas de Barroso— a existencia dunha vida dura como os penedos dos montes onde se apoleiran Santiago, Rubiás e Meaus, no couto dos Mixtos; mais esa dureza montesía quedaba dulcificada pola presa de privilexios inmemoriais dos veciños das aldeas, privilexios que foron estragados co Tratado de Lisboa de 11 de setembro de 1864, instrumento que aínda hoxe rexe como acordo internacional de lindes entre os dous estados ibéricos.
Non hai moitos anos que os Acordos de schengen mudaron o ser das fronteiras interiores dos países asinantes en lindeiros permeables aos cidadáns comunitarios, mais deste beneficio xa gozaban os veciños do couto Mixto desde tempos que se perden na brétema da historia, negándollelo en 1864 sen ofrecerlles no canto outras vantaxes. o mesmo aconteceu coa exención de servizo militar, tributos e licencias, do dereito a escoller nacionalidade, o dereito de asilo, de cultivar ou negociar con produtos estancos e outros máis.
Deseguido chegou o esquecemento. ninguén defendeu aos veciños das tres aldeas da destrución dos seus dereitos seculares. Só un deputado portugués ergueu a voz no parlamento lisboeta para denunciar a perda das aldeas que se anexionaban a españa. o mellor era ‘olvidar’ e facelo rápido, a escape, non fora que apareceran voces discordantes.
Ben triste foi que un ilustre galego por entón embaixador en lisboa, Nicomedes Pastor díaz, non se decatara da enorme inxustiza que se facía cun anaco da súa terra. e así, mergullados nas augas do esquecemento pasaron cento e pico de anos ata que un pequeno grupo de románticos —a Asociación de Amigos do couto Mixto— rescataran a historia asolagada deste cacho da ‘Gallaecia’.
No seu día, este grupo de amigos conseguiu que se falara deste singular enclave no congreso de los diputados en Madrid e no Parlamento Galego en santiago de compostela. Entón escintilou con forza a estrela dos Mixtos nos dous foros, mais a unanimidade política, que recoñeceu este territorio como de especial interese histórico e a necesidade de desen- volver iniciativas para darlle pulo, foi murchando, e volve ser esquecido, apenas lembrado anualmente, no mes de xullo, cando a devandita asociación oficia a liturxia dos premios anuais concedidos a persoas ou institucións que miran con ollada agarimosa os restos da desfeita.
Van pasados cento cincuenta anos. A utopía dun tempo mellor mantense prendida nesta república esquecida, cada día máis esquecida. Mágoa do couto Mixto, paradigma da nosa Galicia interior.